ΘΕΜΑ: «Η Ε.Σ.Α.μεΑ. καταθέτει τις προτάσεις - παρατηρήσεις της στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030»
Κυρία Υφυπουργέ,
Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) αποτελεί τον τριτοβάθμιο κοινωνικό και συνδικαλιστικό φορέα των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στη χώρα και αναγνωρισμένο Κοινωνικό Εταίρο της ελληνικής Πολιτείας σε ζητήματα αναπηρίας.
Με το παρόν έγγραφό μας και με αφορμή το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030 που έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, καταθέτουμε τις προτάσεις μας, οι οποίες υποβλήθηκαν και ηλεκτρονικά στις 23.02.2023 στον διαδικτυακό τόπο www.opegov.gr. και ζητάμε τον ορισμό συνάντησης μαζί σας, προκειμένου να σας αναπτύξουμε πιο διεξοδικά τις θέσεις της Συνομοσπονδίας.
Λαμβάνοντας υπόψη:
• την παρ. 6 του Άρθρου 21 του Συντάγματος της χώρας, σύμφωνα με την οποία «τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας», συνταγματικές επιταγές και απαιτήσεις της εθνικής μας νομοθεσίας, όπως:
• τον ν.4074/2012 (ΦΕΚ 88 Α΄/11.04.2012), με τον οποίο η χώρα μας κύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία μαζί με το προαιρετικό πρωτόκολλο που τη συνοδεύει, γεγονός που συνεπάγεται την εφαρμογή της σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο,
• τον ν.4488/2017, ο οποίος αναφέρει στο άρθρο 68 «Νομοπαραγωγική διαδικασία, ανάλυση συνεπειών ρυθμίσεων και παραγωγή επίσημων στατιστικών για τα ΑμεΑ» τα εξής: «1. Κατά το στάδιο της νομοπαραγωγικής διαδικασίας τα αρμόδια όργανα συνεκτιμούν τα δικαιώματα των ΑμεΑ, όπως αυτά περιγράφονται στη Σύμβαση και κατά τη διάρκεια της κατάρτισης σχεδίων νόμου, συνεργάζονται με το Συντονιστικό Μηχανισμό του άρθρου 69 και με το Κεντρικό Σημείο Αναφοράς του άρθρου 70 και τελούν σε διαβούλευση με αναγνωρισμένες αντιπροσωπευτικές οργανώσεις του αναπηρικού κινήματος, με άτομα και με ομάδες ατόμων που έχουν εύλογο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα των ΑμεΑ [...]»
Η Ε.Σ.Α.μεΑ. καταθέτει τα παρακάτω:
Γενικές παρατηρήσεις στο Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία:
1. Η εκπόνηση του Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία βασίζεται στην ιατρική προσέγγιση της αναπηρίας. Αυτό σημαίνει ότι έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας για την εφαρμογή της οποίας η χώρα μας έχει δεσμευτεί ύστερα από την κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες με το ν. 4074/2012. Ενδεικτικό αυτού είναι η ορολογία που χρησιμοποιείται όταν γίνεται αναφορά στα άτομα με ψυχική αναπηρία ή στην ψυχική αναπηρία εν γένει. Κάποια ενδεικτικά παραδείγματα είναι: α) η χρήση των όρων «άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας» ή «ψυχικά πάσχοντες» αντί του όρου «άτομα με ψυχοκοινωνική αναπηρία», και β) η χρήση του όρου «νοητική υστέρηση» αντί του όρου «ψυχική αναπηρία».
2. Δεν γίνεται αναφορά στο πώς το εν λόγω Σχέδιο Δράσης συνεργεί με άλλα Σχέδια Δράσης, όπως για παράδειγμα με το Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, στο οποίο περιλαμβάνεται δράση για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου για την ακούσια νοσηλεία. Η μόνη αναφορά αφορά στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία και των Δράσεων Πρόληψης "Σπύρος Δοξιάδης" του Υπουργείου Υγείας.
3. Δεν διασαφηνίζεται ο χρόνος υλοποίησης των προτεινόμενων δράσεων καθώς και τυχόν προτεραιοποίηση αυτών.
4. Αν και σε κάθε κεφάλαιο υπάρχει υπο-ενότητα που αφορά στην κοστολόγηση των δράσεων που έχουν συμπεριληφθεί στο εν λόγω Σχέδιο Δράσης, παρά ταύτα απουσιάζει η σύνδεση αυτών (προτεινόμενων δράσεων) με συγκεκριμένες πηγές χρηματοδότησης.
5. Δεν περιλαμβάνονται δείκτες για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής του εν λόγω Σχεδίου Δράσης.
6. Δεν περιλαμβάνεται μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης της υλοποίησης του Σχεδίου Δράσης.
Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) αποτελεί τον τριτοβάθμιο κοινωνικό και συνδικαλιστικό φορέα των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στη χώρα και αναγνωρισμένο Κοινωνικό Εταίρο της ελληνικής Πολιτείας σε ζητήματα αναπηρίας.
Με το παρόν έγγραφό μας και με αφορμή το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2021-2030 που έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, καταθέτουμε τις προτάσεις μας, οι οποίες υποβλήθηκαν και ηλεκτρονικά στις 23.02.2023 στον διαδικτυακό τόπο www.opegov.gr. και ζητάμε τον ορισμό συνάντησης μαζί σας, προκειμένου να σας αναπτύξουμε πιο διεξοδικά τις θέσεις της Συνομοσπονδίας.
Λαμβάνοντας υπόψη:
• την παρ. 6 του Άρθρου 21 του Συντάγματος της χώρας, σύμφωνα με την οποία «τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας», συνταγματικές επιταγές και απαιτήσεις της εθνικής μας νομοθεσίας, όπως:
• τον ν.4074/2012 (ΦΕΚ 88 Α΄/11.04.2012), με τον οποίο η χώρα μας κύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία μαζί με το προαιρετικό πρωτόκολλο που τη συνοδεύει, γεγονός που συνεπάγεται την εφαρμογή της σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο,
• τον ν.4488/2017, ο οποίος αναφέρει στο άρθρο 68 «Νομοπαραγωγική διαδικασία, ανάλυση συνεπειών ρυθμίσεων και παραγωγή επίσημων στατιστικών για τα ΑμεΑ» τα εξής: «1. Κατά το στάδιο της νομοπαραγωγικής διαδικασίας τα αρμόδια όργανα συνεκτιμούν τα δικαιώματα των ΑμεΑ, όπως αυτά περιγράφονται στη Σύμβαση και κατά τη διάρκεια της κατάρτισης σχεδίων νόμου, συνεργάζονται με το Συντονιστικό Μηχανισμό του άρθρου 69 και με το Κεντρικό Σημείο Αναφοράς του άρθρου 70 και τελούν σε διαβούλευση με αναγνωρισμένες αντιπροσωπευτικές οργανώσεις του αναπηρικού κινήματος, με άτομα και με ομάδες ατόμων που έχουν εύλογο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα των ΑμεΑ [...]»
Η Ε.Σ.Α.μεΑ. καταθέτει τα παρακάτω:
Γενικές παρατηρήσεις στο Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία:
1. Η εκπόνηση του Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία βασίζεται στην ιατρική προσέγγιση της αναπηρίας. Αυτό σημαίνει ότι έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας για την εφαρμογή της οποίας η χώρα μας έχει δεσμευτεί ύστερα από την κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες με το ν. 4074/2012. Ενδεικτικό αυτού είναι η ορολογία που χρησιμοποιείται όταν γίνεται αναφορά στα άτομα με ψυχική αναπηρία ή στην ψυχική αναπηρία εν γένει. Κάποια ενδεικτικά παραδείγματα είναι: α) η χρήση των όρων «άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας» ή «ψυχικά πάσχοντες» αντί του όρου «άτομα με ψυχοκοινωνική αναπηρία», και β) η χρήση του όρου «νοητική υστέρηση» αντί του όρου «ψυχική αναπηρία».
2. Δεν γίνεται αναφορά στο πώς το εν λόγω Σχέδιο Δράσης συνεργεί με άλλα Σχέδια Δράσης, όπως για παράδειγμα με το Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, στο οποίο περιλαμβάνεται δράση για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου για την ακούσια νοσηλεία. Η μόνη αναφορά αφορά στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία και των Δράσεων Πρόληψης "Σπύρος Δοξιάδης" του Υπουργείου Υγείας.
3. Δεν διασαφηνίζεται ο χρόνος υλοποίησης των προτεινόμενων δράσεων καθώς και τυχόν προτεραιοποίηση αυτών.
4. Αν και σε κάθε κεφάλαιο υπάρχει υπο-ενότητα που αφορά στην κοστολόγηση των δράσεων που έχουν συμπεριληφθεί στο εν λόγω Σχέδιο Δράσης, παρά ταύτα απουσιάζει η σύνδεση αυτών (προτεινόμενων δράσεων) με συγκεκριμένες πηγές χρηματοδότησης.
5. Δεν περιλαμβάνονται δείκτες για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής του εν λόγω Σχεδίου Δράσης.
6. Δεν περιλαμβάνεται μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης της υλοποίησης του Σχεδίου Δράσης.
Σχόλια ανά κεφάλαιο:
Στο Κεφάλαιο 1, στην προτεινόμενη δράση 4 (σελ. 58): «Ανάπτυξη εξειδικευμένων δομών για άτομα με σοβαρή ψυχική αναπηρία και σοβαρές οργανικές παθήσεις», χρειάζεται να επισημανθεί ότι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη των δομών αυτών πρέπει να είναι σύμφωνος με τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, ειδικά αναφορικά, αφενός με τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχική αναπηρία (βλ. Άρθρο 14: ‘Ελευθερία και ασφάλεια του Ατόμου’ και Άρθρο 25: Υγεία), αφετέρου με την προσβασιμότητα (βλ. Άρθρο 9: ‘Προσβασιμότητα’).
Στο Κεφάλαιο 1, στην προτεινόμενη δράση 4 (σελ. 58): «Ανάπτυξη εξειδικευμένων δομών για άτομα με σοβαρή ψυχική αναπηρία και σοβαρές οργανικές παθήσεις», χρειάζεται να επισημανθεί ότι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη των δομών αυτών πρέπει να είναι σύμφωνος με τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, ειδικά αναφορικά, αφενός με τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχική αναπηρία (βλ. Άρθρο 14: ‘Ελευθερία και ασφάλεια του Ατόμου’ και Άρθρο 25: Υγεία), αφετέρου με την προσβασιμότητα (βλ. Άρθρο 9: ‘Προσβασιμότητα’).
Στο Κεφάλαιο 1, στην προτεινόμενη δράση 5 (σελ. 58): «Ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής της Ψυχικής Υγείας με καινοτόμες πρακτικές (τηλεϋπηρεσίες ΨΥ), σε διασύνδεση με την ΠΦΥ και με επένδυση στην εκπαίδευση των Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας (ΕΨΥ)», πρέπει να ληφθεί υπόψη αφενός ότι όλες οι υπηρεσίες τηλεψυχιατρικής υγείας πρέπει να είναι πλήρως προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία, αφετέρου το φαινόμενο του ψηφιακού αναλφαβητισμού και το κατά πόσο όλοι οι πολίτες, όπως ηλικιωμένοι και άτομα με αναπηρία, θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτές.
Στο Κεφάλαιο 4 (σελ. 65) υπάρχει το ακόλουθο σημείο: «Η τηλεφροντίδα με χρήση προγραμμάτων εικόνας (π.χ. Skype) είναι γενικώς μη διαθέσιμη σε άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, καθώς πολλά από αυτά δεν έχουν φορητούς υπολογιστές, τάμπλετ ή έξυπνα κινητά και ούτε μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά». Δεδομένου ότι στο εν λόγω Σχέδιο Δράσης δεν γίνεται αναφορά στην πηγή που τεκμηριώνει τον παραπάνω ισχυρισμό, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι αυτός είναι αυθαίρετος. Σε αντίθετη περίπτωση παρακαλούμε όπως προστεθεί η σχετική πηγή.
Στο Κεφάλαιο 4 στην προτεινόμενη δράση 4 (σελ. 69): «Ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής ΨΥ με καινοτόμες θεραπευτικές πρακτικές (τηλεψυχιατρική), με διασύνδεση με ΠΦΥ & εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας», πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι: α) η ανάπτυξη των προγραμμάτων προαγωγής ΨΥ με καινοτόμες θεραπευτικές πρακτικές, όπως η τηλεψυχιατρική, θα είναι πλήρως προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία, και β) η εκπαίδευση πρέπει να αφορά όχι μόνο τους επαγγελματίες υγείας αλλά και τους λήπτες των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας για το πως θα κάνουν χρήση των υπηρεσιών αυτών (βλ. ψηφιακός αναλφαβητισμός).
Στο Κεφάλαιο 5, στην προτεινόμενη δράση 3 (σελ. 80) «Ανάπτυξη ΜΨΑ: τεσσάρων (4) Στεγαστικών μονάδων, δύο (2) ΚΗ για παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες με ΔΠΤ, δύο (2) ΚΗ για προπαραβατικούς ανηλίκους», πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη των μονάδων αυτών πρέπει να είναι σύμφωνος με τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, ειδικά αναφορικά, αφενός με τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχική αναπηρία (βλ. Άρθρο 14: ‘Ελευθερία και ασφάλεια του Ατόμου’ και Άρθρο 25: Υγεία), αφετέρου με την προσβασιμότητα (βλ. Άρθρο 9: ‘Προσβασιμότητα’).
Στο Κεφάλαιο 5, στην προτεινόμενη δράση 4 (σελ. 80) «Ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών (ΚΗ γενικού τύπου & ΚΜ), εξειδικευμένων ΚΗ για παιδιά, εφήβους & νεαρούς ενήλικες (Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής, προπαραβατικών ανηλίκων, κακοποιημένων παιδιών, οικογενειών, παιδιών, εφήβων & νεαρών ενηλίκων με νεοπλασματικές ασθένειες) & ΜΨΑ», πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η ανάπτυξη των κοινοτικών υπηρεσιών θα είναι σύμφωνη με τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, ειδικά αναφορικά αφενός με τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχική αναπηρία (βλ. Άρθρα 14: ‘Ελευθερία και ασφάλεια του Ατόμου’, 19: Ανεξάρτητη διαβίωση και ζωή στην κοινότητα και 25: Υγεία), αφετέρου με την προσβασιμότητα αυτών (βλ. Άρθρα 9: ‘Προσβασιμότητα’ και 21 «Πρόσβαση στη πληροφορία»).
Στο Κεφάλαιο 5, στην προτεινόμενη δράση 4 (σελ. 80) «Ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών (ΚΗ γενικού τύπου & ΚΜ), εξειδικευμένων ΚΗ για παιδιά, εφήβους & νεαρούς ενήλικες (Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής, προπαραβατικών ανηλίκων, κακοποιημένων παιδιών, οικογενειών, παιδιών, εφήβων & νεαρών ενηλίκων με νεοπλασματικές ασθένειες) & ΜΨΑ», πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η ανάπτυξη των κοινοτικών υπηρεσιών θα είναι σύμφωνη με τις διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, ειδικά αναφορικά αφενός με τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχική αναπηρία (βλ. Άρθρα 14: ‘Ελευθερία και ασφάλεια του Ατόμου’, 19: Ανεξάρτητη διαβίωση και ζωή στην κοινότητα και 25: Υγεία), αφετέρου με την προσβασιμότητα αυτών (βλ. Άρθρα 9: ‘Προσβασιμότητα’ και 21 «Πρόσβαση στη πληροφορία»).
Στο Κεφάλαιο 5, στην υπο-ενότητα που αφορά στις διαταραχές αυτιστικού φάσματος (σελ. 86), πρέπει να επισημανθεί ότι α) τα ΚΔΑΠ δεν απευθύνονται μόνο σε νεαρά κυρίως άτομα παιδιά με ελαφράς μορφής κινητική αναπηρία, όπως αναφέρεται στο κείμενο, αλλά και σε παιδιά με αισθητηριακές αναπηρίες και β) ότι εκτός από τα ΚΔΑΠΑμεΑ και τα ΚΔΗΦ, όπως αναφέρεται στο κείμενο, και τα ΚΔΗΦ ΑμεΑ απευθύνονται σε άτομα με αναπηρία.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι στο Σχέδιο Δράσης υπάρχει πρόβλεψη για ίδρυση παρεμφερών υποστηρικτικών δομών με τις ήδη υφιστάμενες που υπάγονται στη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας (από το Ψυχαργώς και μετά), πρέπει να διασφαλιστεί ότι κατά το σχεδιασμό και την ανάπτυξή τους θα ληφθούν υπόψη οι ήδη διαπιστωμένες αδυναμίες των υφιστάμενων, ώστε να αποφευχθεί η αναπαραγωγή αυτών.
Ως προς τα Οικοτροφεία, το πλαίσιο προδιαγραφών τους χρήζει αναθεώρησης και εκσυγχρονισμού. Ειδικότερα, μέχρι και σήμερα, τα Οικοτροφεία που αποτελούν τις μοναδικές δομές διαβίωσης των ατόμων με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), που εποπτεύονται και χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Υγείας, σχεδιάζονται για να φιλοξενούν 15 εφήβους/ενήλικες. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος αριθμός ωφελούμενων δε συνάδει καθόλου με τις γενικότερες κατευθύνσεις και υποχρεώσεις που απορρέουν προς τη χώρα μας ύστερα από τη κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες και τη σύγχρονη προσέγγιση και πρακτική (βλ. Άρθρο 19: ‘Ανεξάρτητη Διαβίωση και Ζωή στην Κοινότητα’ της Σύμβασης). Συνεπώς, η πρόβλεψη ότι οι εν λόγω δομές θα φιλοξενούν 15 έφηβους/ενήλικες παραπέμπει σε ιδρυματική φροντίδα. Επιπρόσθετα, είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν ή/και να κατασκευαστούν κτιριακές εγκαταστάσεις οπουδήποτε εντός αστικού ιστού (υπηρεσίες στην κοινότητα) προκειμένου να στεγάσουν 15 άτομα σε αξιοπρεπείς συνθήκες, όπως και εξαιρετικά δύσκολο να συνυπάρξουν και να υποστηριχτούν κατάλληλα 15 άτομα με ΔΑΦ. Για το λόγο αυτό, προτείνουμε οι προδιαγραφές των δομών διαβίωσης του Υπουργείου Υγείας να ακολουθήσουν ή να βασιστούν στα πρότυπα των Στεγών Υποστηριζόμενης Διαβίωσης (ΣΥΔ) του Υπουργείου Εργασίας.
Στο Κεφάλαιο 6, στην προτεινόμενη δράση 5 (σελ. 100) «Δημιουργία Παρατηρητηρίου για τη διενέργεια μελετών, μακροχρόνια παρακολούθηση, καταγραφή και επεξεργασία δεδομένων που αφορούν στη συγκεκριμένη ομάδα ωφελούμενων», προτείνουμε τη συνεργασία του εν λόγω Παρατηρητήριου με το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της ΕΣΑμεΑ.
Στο Κεφάλαιο 8 (σελ. 119) στην πρόταση: «Ολοκλήρωση ανάπτυξης του Ψηφιακού Χάρτη Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας για την βελτίωση της προσβασιμότητας των πολιτών στις υπηρεσίες αυτές...», να αντικατασταθεί ο όρος «προσβασιμότητα» από τον όρο της πρόσβασης. Σύμφωνα με το περιεχόμενο της συγκεκριμένης πρότασης, αυτή αφορά σε κάτι πιο γενικό, δηλαδή στο δικαίωμα πρόσβασης όλων των πολιτών στις εν λόγω υπηρεσίες. Η έννοια της «προσβασιμότητας» δεν είναι τόσο γενική αλλά πιο στοχευμένη.
Στο Κεφάλαιο 8 (σελ. 121) που αφορά στην «Ίδρυση Επιτροπών/Παρατηρητηρίων οι οποίες θα επιφορτιστούν με την παρακολούθηση, τη συλλογή πληροφοριών και την κατάρτιση προτάσεων δράσης για σημαντικά θέματα της Ψυχικής Υγείας, έχοντας συνεχή επίβλεψη στις εξελίξεις του χώρου τους…» προτείνουμε τη συνεργασία των εν λόγω Παρατηρητηρίων (αφού ιδρυθούν) με το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της ΕΣΑμεΑ.
Στο Κεφάλαιο 9, που εστιάζει στα ζητήματα που αφορούν στην «ακούσια νοσηλεία», παρατηρήσαμε ότι δεν γίνεται καμία αναφορά στην προβλεπόμενη δράση που έχει συμπεριληφθεί στο Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Πιο συγκεκριμένα, στον υπο-στόχο 13.4 του Στόχου 13 «Ποιοτική και Δημόσια Υγεία για όλους και του υπο-στόχου», προβλέπεται η ενίσχυση των ασφαλιστικών δικλείδων αναφορικά με την ακούσια νοσηλεία, μέσω της τροποποίησης του θεσμικού πλαισίου για την ακούσια νοσηλεία ατόμων με ψυχοκοινωνική αναπηρία και της βελτίωσης της παρακολούθησης του τρόπου εφαρμογής των μέτρων περιορισμού ατόμων με ψυχοκοινωνική αναπηρία. Ωστόσο, αν και η εν λόγω δράση έπρεπε να υλοποιηθεί εντός του 2021 από τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας, δεν έχει υλοποιηθεί ακόμη.
Επίσης θέλουμε να επισημάνουμε ότι η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στις Τελικές Παρατηρήσεις και Συστάσεις της στην αρχική έκθεση της Ελλάδας (2015) σχετικά με την ακούσια νοσηλεία είχε επισημάνει το εξής:
«22. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της για το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην ελευθερία και την ασφάλεια (βλέπε A/72/55, annex I), η Επιτροπή προτρέπει το συμβαλλόμενο Κράτος να καταργήσει όλους τους νόμους που επιτρέπουν την ακούσια στέρηση της ελευθερίας λόγω αναπηρίας, να τερματίσει τη χρήση αναγκαστικής θεραπείας και περιοριστικών και καταναγκαστικών μεθόδων, και να παρέχει αποτελεσματικά ένδικα μέσα για τα άτομα με αναπηρία που στερούνται την ελευθερία τους λόγω της αναπηρίας τους».
Επίσης θέλουμε να επισημάνουμε ότι η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στις Τελικές Παρατηρήσεις και Συστάσεις της στην αρχική έκθεση της Ελλάδας (2015) σχετικά με την ακούσια νοσηλεία είχε επισημάνει το εξής:
«22. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της για το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην ελευθερία και την ασφάλεια (βλέπε A/72/55, annex I), η Επιτροπή προτρέπει το συμβαλλόμενο Κράτος να καταργήσει όλους τους νόμους που επιτρέπουν την ακούσια στέρηση της ελευθερίας λόγω αναπηρίας, να τερματίσει τη χρήση αναγκαστικής θεραπείας και περιοριστικών και καταναγκαστικών μεθόδων, και να παρέχει αποτελεσματικά ένδικα μέσα για τα άτομα με αναπηρία που στερούνται την ελευθερία τους λόγω της αναπηρίας τους».
Μάλιστα, για την εν λόγω Επιτροπή, η μεταρρύθμιση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου που αφορά στην ακούσια στέρηση της ελευθερίας λόγω αναπηρίας αποτελεί προτεραιότητα (βλ. παράγραφο 50 των Τελικών Παρατηρήσεων της Επιτροπής).
Παρόμοια σύσταση έχει κάνει και η Επιτροπή των ΗΕ κατά των Βασανιστηρίων.
Στο Κεφάλαιο 9, στην προτεινόμενη δράση 1 «Εκσυγχρονισμός νομοθετικού πλαισίου με εισαγωγή δεικτών αποτελέσματος για τις ακούσιες νοσηλείες, καθώς και εκτέλεση αυτών με την συμμετοχή ΕΨΥ όλων των Κοινοτικών ΥΨΥ» (σελ. 133), δεν υπάρχει καμία σαφής αναφορά ως προς το χρονικό πλαίσιο, κατά το οποίο θα λάβει χώρα ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου που αφορά στην ακούσια νοσηλεία.
Στο Κεφάλαιο 10, στην προτεινόμενη δράση 6 «Ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων και εκπαιδευτικού υλικού σχετικά με τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες κινδύνου και των επιπτώσεών τους στην υγεία των εργαζομένων και στη λειτουργία των οργανισμών/επιχειρήσεων» (σελ. 147), τα εργαλεία που θα αναπτυχθούν όπως και το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να είναι πλήρως προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρία.
Στο Κεφάλαιο 11, στην υπο-ενότητα που αφορά στο δικαίωμα στην ενημέρωση (σελ. 153) υπάρχει το ακόλουθο σημείο: «Σε κάθε περίπτωση εξέτασης ή νοσηλείας (εκούσιας ή ακούσιας) ο ψυχικά πάσχοντας έχει δικαίωμα στην ενημέρωση για την κατάσταση της υγείας του, η οποία πρέπει να γίνεται κατά τρόπο σαφή και κατανοητό από αυτόν. Επιπλέον, η χορήγηση γραπτών γνωματεύσεων και συμβουλών απορρέει άμεσα εκ του δικαιώματός του αυτού. Το δικαίωμα στην ενημέρωση συμπεριλαμβάνει, επίσης, την ενημέρωση του ασθενούς, καθώς και των συγγενών αυτού για τα δικαιώματά του.» Στην παράγραφο αυτή πρέπει να προστεθεί ότι τόσο η χορήγηση των γραπτών γνωματεύσεων όσο και η ενημέρωση των ασθενών για τα δικαιώματά τους πρέπει να είναι διαθέσιμη και σε εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας (easy-to-read, Braille, κ.λπ.), σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.
Στο Κεφάλαιο 11 στην υπο-ενότητα που αφορά στο δικαίωμα στη διεκδίκηση αξιώσεων (σελ. 153), γίνεται αναφορά μόνο στο άρθρο 5 του Συντάγματος: «ορίζεται ότι καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας» και όχι και στην παράγραφο 6, του Άρθρου 21 του Συντάγματος της Ελλάδας σύμφωνα με την οποία τα «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας». Συνεπώς, προτείνουμε να προστεθεί και η παρ. 6 του Άρθρου 21 του Συντάγματος της Ελλάδας.
Στην προτεινόμενη δράση 2 του Κεφαλαίου 11 (σελ. 161) «Θέσπιση, υλοποίηση και αξιολόγηση πρωτοκόλλων για σωματική καθήλωση & πρωτοκόλλων αξιολόγησης προστασίας δικαιωμάτων ΛΥΨΥ», η θέσπιση, υλοποίηση και αξιολόγηση των πρωτοκόλλων για σωματική καθήλωση και πρωτοκόλλων αξιολόγησης προστασίας δικαιωμάτων ΛΥΨΥ πρέπει να είναι σύμφωνες με τις διατάξεις του άρθρου 15 «Απαλλαγή από βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία» της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.
Στην προτεινόμενη δράση 7 του Κεφαλαίου 11 (σελ. 161) «Δημιουργία επικοινωνιακής καμπάνιας με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου πληθυσμού σχετικά με την πρόληψη των αυτοκτονιών & την κατάθλιψη», πρέπει η επικοινωνιακή καμπάνια να είναι πλήρως προσβάσιμη στα άτομα με αναπηρία όπως και διαθέσιμη σε εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας.
Στη σελ. 162 του Κεφαλαίου 11, στη δράση «Αναθεώρηση του ν. 2071/1992 περί ψυχικής υγείας ώστε να επικαιροποιηθεί με τα σύμφωνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις λοιπές εξελίξεις των τελευταίων 30 ετών», η αναθεώρηση αυτού θα είναι σύμφωνη με τα άρθρα 14 «Ελευθερία και ασφάλεια του ατόμου» και 15 «Απαλλαγή από βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία» της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.
Στο Κεφάλαιο 11 (σελ. 162-163), που γίνεται αναφορά στα παρακάτω προγράμματα α) «Ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών για προάσπιση δικαιωμάτων ΛΥΨΥ με παροχή εξ αποστάσεως συνηγορίας» και β) «Ανάπτυξη ιστοσελίδας για τα δικαιώματα των ΛΥΨΥ και η παροχή εξ αποστάσεως συνηγορίας από μια ομάδα εξειδικευμένων στελεχών με την παράλληλη ανάπτυξη εξ αποστάσεως εκπαιδευτικών δράσεων σύγχρονων δια ζώσης και ασύγχρονων με σχετικά εκπαιδευτικά πακέτα», είναι απαραίτητο τόσο οι ψηφιακές υπηρεσίες όσο και η ιστοσελίδα που θα αναπτυχθούν να είναι πλήρως προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία.
Στο Κεφάλαιο 12, στην προτεινόμενη δράση 1: «Εκπόνηση οδηγών παρέμβασης σε κρίσεις με δράσεις αντιμετώπισης των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων υγειονομικών κρίσεων, μεγάλων ατυχημάτων και φυσικών καταστροφών με την αντίστοιχη διαμόρφωση υλικού εξ αποστάσεως εκπαίδευσης» (σελ. 169), είναι απαραίτητο τόσο οι οδηγοί όσο και το εκπαιδευτικό υλικό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης να είναι πλήρως προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρία.
Στο Κεφάλαιο 12, στην προτεινόμενη δράση 5: «Περαιτέρω ανάπτυξη ψηφιακών ΥΨΥ με σκοπό τη μεγαλύτερη κάλυψη αναγκών ΨΥ του πληθυσμού», πρέπει οι ψηφιακές Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας (ΥΨΥ) να είναι πλήρως προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία.
Τέλος, ως προς τους φορείς που συμμετείχαν ή πρόκειται να συμμετάσχουν στη σχετική διαβούλευση για την υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης, αν και υπάρχουν εκπρόσωποι των φορέων-μελών της Ε.Σ.Α.μεΑ. για την ψυχική υγεία από το χώρο των οικογενειών, δεν υπάρχει εκπροσώπηση από την ίδια την Ε.Σ.Α.μεΑ. ως την αντιπροσωπευτικότερη οργάνωση των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στη χώρα και αναγνωρισμένο Κοινωνικό Εταίρο της ελληνικής Πολιτείας σε ζητήματα αναπηρίας, καθώς και την Π.Ο.Σ.Γ.Κ.Α.μεΑ. η οποία εκπροσωπεί θεσμικά όλα τα ανήλικα παιδιά με διαταραχές αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) και όλους τους ενήλικες με διαταραχές αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) που στερούνται Δικαιοπρακτικής Ικανότητας.